Autor clanka je:
Dr Miloš Babić, profesor Pravnog fakulteta i sudija Suda Bosne i Hercegovine, u penziji
Lejla Džaferbegović, pravna savjetnica Apelacionog odjeljenja Suda Bosne i Hercegovine
Objavljeno u Bilten sudske prakse suda BIH 2021g. broj 11/2021
INSTITUT ZASTARJELOSTI Bosni i Hercegovini
1. Pojam i krivično-pravna priroda
Zastarjelost je institut krivičnog prava koji se sastoji od gašenja državnog prava na kažnjavanje. Riječ je o zakonom ustanovljenom osnovu putem kojeg država odustaje od kažnjavanja učinioca krivičnog djela nakon proteka određenog vremena. Pri tome, zakon razlikuje dvije vrste zastarjelosti: zastarjelost krivičnog gonjenja i zastarjelost izvršenja krivičnih sankcija. U prvom slučaju, protekom predviđenog vremena isključena je mogućnost krivičnog gonjenja, a u drugom izvršenja izrečene kazne ili mjere bezbjednosti.
U vezi s pitanjem pravne prirode ovog instituta u današnjem krivičnom pravu pretežno su zastupljene mješovite teorije prema kojima ovaj institut predstavlja funkcionalno jedinstvo materijalnog i procesnog krivičnog prava, jer se u njemu prepliću i jedni i drugi elementi. Međutim, ako se ima u vidu da su materijalni elementi ovog instituta kazna, odnosno kažnjivost i njeno gašenje, jasno je da se radi o elementima konstitutivnog karaktera koji opredjeljuju njegovu pravnu prirodu. Njegova procesnopravna strana sastoji se uglavnom u donošenju formalne presude kojom se optužba odbija, što je samo nužna posljedica gašenja materijalnih elemenata, tj. kazne i mogućnosti njene primjene. Dakle, imajući u vidu ono što je kod ovog instituta od suštinskog značaja, a to je njegovo djelovanje na kaznu i kažnjivost, onda ne bi trebalo biti sporno da je zastarjelost primarno materijalnopravni institut.
Kriminalno-politička osnova gašenja prava na primjenu krivičnog prava i njegovih sankcija je protek određenog vremena od izvršenja krivičnog djela ili pravnosnažnosti sudske odluke, nakon čega krivično gonjenje ili izvršenje krivičnih sankcija gube svoj legitimitet. Pri tome se ističe da protekom dužeg perioda, učinjeno krivično djelo pada u zaborav, a istovremeno slabi i društveni zahtjev za gonjenjem i kažnjavanjem učinioca. Pored toga, krivično gonjenje ili izvršenje krivične sankcije znatno gube svoju funkciju i krivičnopravni smisao, pa stoga ostvarivanje svrhe kažnjavanja u takvim slučajevima više nije ni aktuelno ni neophodno. Kod krivičnog gonjenja navodi se i dodatni razlog koji se sastoji u otežanom vođenju krivičnog postupka, jer protekom dužeg vremena dokazivanje krivičnog djela postaje sve teže, a i ranije prikupljeni dokazi mogu izgubiti na svom značaju, čime se znatno otežava ili čak onemogućava donošenje valjane sudske odluke. U tom smislu bi se zastarjelost mogla shvatiti i kao jedna vrsta sankcije za nadležne
organe zbog nepreduzimanja procesnih radnji u toku određenog perioda. Zbog toga sve to može djelovati stimulativno u pravcu efikasnog i blagovremenog preduzimanja određenih procesnih radnji u cilju otkrivanja i hvatanja učinilaca krivičnih djela. Najzad, od značaja je i pitanje pravne sigurnosti, jer se učinilac ne može trajno držati u stanju neizvjesnosti u pogledu vođenja krivičnog postupka ili izvršenja izrečene kazne.
Iako je navedena argumentacija uglavnom osnovana, valja imati u vidu da postoje i ozbiljni argumenti kojima se osporava legitimnost ove ustanove. Posebno se naglašava da se njenom primjenom podriva zaštitna funkcija krivičnog prava, slabi njegova generalna prevencija, te da je ona suprotna načelu pravednosti, jer neopravdano pogoduje učiniocima krivičnih djela, a zanemaruje njihove žrtve i ostvarenje pravde. Upravo je zaštita interesa žrtve jedna od slabijih strana zastarjelosti, nasuprot njenim efektima u odnosu na učinioca djela prema kojem se trajno gasi mogućnost kažnjavanja. Iako navedena argumentacija nije ozbiljno ugrozila poziciju ove ustanove u krivičnom pravu, ona je uticala na neke izmjene koje se ogledaju u sve većem i češćem produženju rokova za njeno nastupanje ili njeno potpuno isključenje u odnosu na određena krivična djela (npr. teška ubistva i neka druga teška djela), kao i različita ograničenja u njenom nastupanju kod određenih djela (npr. djela kod kojih su žrtve maloljetna lica itd.). I prema apsolutnim teorijama o svrsi kažnjavanja zastarjelost je suprotna pravednosti, jer favorizuje učinioce krivičnih djela. Prema ovim teorijama, načelo apsolutne pravednosti nalaže bezuslovno kažnjavanje.
Zastarjelost u našem krivičnom pravu je opšti institut i odnosi se na sva krivična djela i sve krivične sankcije. Izuzetak su neka krivična djela protiv međunarodnog prava na koja se odredbe o zastarjelosti ne odnose. Nezastarijevanje navedenih krivičnih djela predviđeno je Konvencijom o nezastarijevanju ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti (usvojena u UN 1968. godine; ratifikovana od strane SFRJ 1970. godine; preuzeta na osnovu člana 12. Ustavnog zakona i člana
2. Aneksa 2. Ustava BiH). Takvu odredbu sadrži i član 29. Rimskog statuta kojom se predviđa da krivična djela iz nadležnosti Međunarodnog krivičnog suda ne zastarijevaju. Odredbe o zastarjelosti ovih krivičnih djela nalaze se u Krivičnom zakonu BiH u kojem su i regulisana ova krivična djela. Tako je u odredbi člana 19. KZ BiH predviđeno da krivično gonjenje i izvršenje kazne ne zastarijeva za krivična djela genocida, zločina protiv čovječnosti, te ratnih zločina, kao ni za krivična djela za koja po međunarodnom pravu zastarjelost ne može nastupiti.
Sudovi i drugi organi koji učestvuju u krivičnom postupku o zastarjelosti vode računa po službenoj dužnosti u svakoj fazi krivičnog postupka. Zastarjelost nastupa automatski i učinilac ili osuđeni ga se ne mogu odreći. Ako u vremenu koje je predviđeno kao rok zastarjelosti za određeno krivično djelo ne bude donesena pravnosnažna sudska odluka, krivični postupak se obustavlja, odnosno donosi presuda kojom se optužba odbija. Ako bi sud donio osuđujuću, a ne odbijajuću presudu u slučajevima kada je nastupila zastarjelost, učinio bi povredu krivičnog zakona. U tom smislu se u jednoj odluci Vrhovnog suda Makedonije naglašava da je povrijeđen zakon kada drugostepeni sud, iako je tokom žalbenog postupka nastupila zastarjelost gonjenja,
nije donio presudu kojom se odbija optužba, već je svojom presudom potvrdio prvostepenu presudu (VSM, Kzz, br. 17/2000).
Za ovakve situacije u nekim krivičnim zakonodavstvima predviđena je mogućnost produženja roka zastarijevanja na određeno vrijeme, kako bi se omogućilo donošenje drugostepene odluke. Tako se prema članu 81. stavu 3. KZ Hrvatske rok zastarjelosti produžava za dvije godine kada je prvostepena presuda donesena pri kraju roka zastarijevanja (rješenje preuzeto iz krivičnih zakona Njemačke i Švajcarske), kako bi se obezbijedilo potrebno vrijeme žalbenim sudovima za donošenje pravnosnažne presude prije isteka roka zastarjelosti. Tako je u jednom predmetu u kojem je prvostepena presuda donesena 28. 2. 2013. godine, a zastarjelost nastupala 5. maja iste godine, sud odlučio da se primjenjuje navedena odredba i rok zastarjelosti produžava još za dvije godine (VSH, I Kž 278/13-4). Primjena ovakvog rješenja ipak bi se morala ograničiti samo na izuzetne slučajeve u kojima prvostepeni postupak iz objektivnih razloga nije mogao biti okončan. U suprotnom, ovim bi se otvorile mogućnosti za eventualne zloupotrebe, ali bi se pogodovalo i neažurnosti prvostepenih sudova, podrivala osnovna pravila koja se odnose na zastarjelost, a time i pravna sigurnost.
2. Zastarjelost krivičnog gonjenja i izvršenja kazne prema KZ Republike Srpske
U Krivičnom zakoniku Republike Srpske rokovi zastarjelosti su kraći nego u većini drugih evropskih krivičnih zakonodavstava. To se posebno odnosi na KZ iz 2017. godine u kojem su ovi rokovi dodatno skraćeni, što je učinjeno na osnovu amandmana Vlade RS. U Prijedlogu KZ, koji je sačinila Radna grupa, ti rokovi su bili znatno duži. Pri tome su se potkrali i ozbiljni propusti, pa je tako rok zastarjelosti novčane kazne kao sporedne bio mnogo duži nego kada je izrečena kao glavna, a što je bilo još gore rok zastarjelosti ove kazne kao glavne je bio kraći od roka njenog izvršenja. Navedeni propusti su otklonjeni ZID KZ/2021 godine i ponovo su prihvaćeni rokovi zastarjelosti koji su bili predloženi od Radne grupe za KZ iz 2017. godine. U pogledu trajanja ovi rokovi su nešto duži od rokova u drugim krivičnim zakonima u Bosni i Hercegovini. Osim toga, postoje određene razlike i u odnosu na zastarjelost kod krivičnih djela kod kojih posljedica nastupa kasnije (tzv. distanciona krivična djela), zatim krivičnih djela protiv polnog integriteta, braka i porodice kada su učinjena na štetu djeteta, te krivičnih djela za koja je propisana kazna doživotnog zatvora (o tome više u narednim izlaganjima). Najzad, kod prekida zastarjelosti zbog izvršenja nekog drugog krivičnog djela, KZ RS ne postavlja nikakve posebne uslove, dok ostali zahtijevaju da se radi o „istom ili težem krivičnom djelu“.
2.1. Zastarjelost krivičnog gonjenja
Odredbama o zastarjelosti krivičnog gonjenja regulisani su rokovi u kojem se može goniti za određeno djelo. Protekom tih rokova isključena je mogućnost krivičnog gonjenja. Rokovi zastarjelosti iz člana 95. KZ, kako je već navedeno, prihvaćeni su ZID KZ iz 2021. godine, a bili su predloženi i za tekst KZ iz 2017. godine. Dodate su samo odredbe koje se odnose na doživotni zatvor, odnosno nezastarijevanje krivičnog gonjenja za krivična djela za koja je propisana ova kazna (st. 3.). Prethodni rokovi zastarjelosti iz KZ/2017. godine prihvaćeni su na osnovu amandmana Vlade RS prema kojem su ovi rokovi znatno skraćeni u odnosu na one koji su bili u Nacrtu, odnosno Prijedlogu KZ. Ovakvo mijenjanje rješenja ovog veoma značajnog krivičnopravnog pitanja koje je bilo predloženo od Radne grupe izazvalo je različite komentare u stručnoj javnosti, pri čemu je isticano da su u osnovi toga stajali i određeni personalni razlozi. U svakom slučaju, valja imati u vidu da je ovakvo rješenje, pored ostalog, bilo suprotno savremenim tendencijama u evropskom krivičnom pravu i rješenjima u savremenim krivičnim zakonodavstvima u kojima su ovi rokovi, kako je navedeno, mnogo duži i redovno se još više produžavaju. Ovakvo rješenje je već izazvalo određene štetne posljedice, jer je u mnogim slučajevima nastupila zastarjelost i takvi predmeti su arhivirani, a u nekim slučajevima zastarjelost je nastupala i prije podizanja optužnica.
U odredbama člana 95. određeni su rokovi zastarjelosti krivičnog gonjenja i protekom predviđenog vremena krivično gonjenje se ne može preduzeti (st. 1.). Vrijeme nakon čijeg isteka nastupa zastarjelost krivičnog gonjenja određuje se u zavisnosti od težine kazne propisane za krivično djelo. Kreću se od četrdeset godina za krivična djela za koja je propisana kazna preko dvadeset godina, do pet godina za djela za koja je propisana kazna zatvora do jedne godine ili novčana kazna (st. 1. tač. 1. do 7.).
Ako je za krivično djelo propisano više kazni, rok zastarjelosti se određuje prema najtežoj propisanoj kazni (st. 2.). Isto tako, ako su kazne propisane alternativno, rok zastarjelosti se određuje prema težoj propisanoj kazni, a ako su propisane kumulativno, mjerodavna je ona kazna koja se smatra glavnom. Kada je krivično djelo ostalo u pokušaju, za računanje roka zastarijevanja mjerodavna je kazna koja je propisana za to djelo. Ako su u pitanju krivična djela u sticaju, rok zastarjelosti se računa za svako krivično djelo posebno.
Prema odredbi iz stava 3., krivično gonjenje za krivična djela za koja je propisana kazna doživotnog zatvora ne zastarijeva.
2.2. Tok i prekid zastarjelosti krivičnog gonjenja
Početak roka zastarjelosti krivičnog gonjenja počinje teči od dana kada je djelo izvršeno, a ukoliko posljedica prouzrokovana tim djelom nastupi kasnije, zastarjelost krivičnog gonjenja teče od dana kada je posljedica nastupila (čl. 96. st. 1.). Izuzetno vezivanje početka zastarjelosti za vrijeme nastupanja posljedice odnosi se na tzv. temporalna ili distanciona krivična djela kod kojih posljedica može da nastupi nakon proteka relativno dužeg vremena od preduzete radnje.
Ako bi se i u ovakvim slučajevima prihvatilo osnovno pravilo da rok zastarjelosti teče od vremena preduzete radnje, zastarjelost može da nastupi i prije nego je posljedica nastupila, tj. i prije nego je krivično djelo dovršeno. Ovo pogotovo ako se radi o nehatnim oblicima određenih krivičnih djela kod kojih je taj rok dosta kratak radi manje propisane kazne (npr. kod krivičnog djela stvaranje opasnosti nepropisnim izvođenjem građevinskih radova iz člana 395. stava 2. za nehatni oblik predviđena je kazna zatvora do tri godine, a za djelo iz stava 3. od šest mjeseci do pet godina, iako se može raditi i o smrtnim posljedicama). Stoga je opravdano zakonsko rješenje iz stava 1. prema kojem kod ovakvih krivičnih djela zastarjelost krivičnog gonjenja počinje da teče, ne od vremena kada je preduzeta radnja nego od vremena kada je posljedica prouzrokovana tim djelom nastupila, što zapravo znači kada je krivično djelo otkriveno. Takvo rješenje prihvaćeno je iz ZID KZ/2013. godine, a prihvaćeno je i u nekim drugim krivičnim zakonima (npr. Njemačke i Srbije). Kako krivična djela nečinjenja nisu dovršena sve dok traje dužnost na činjenje, zastarjelost krivičnog gonjenja kod tih djela počinje da teče od momenta kada je prestala dužnost na činjenje. Isto tako, kod krivičnih djela s alternativno određenim radnjama izvršenja koje se nekada preduzimaju i u većim vremenskim razmacima (npr. radnja stavljanja u pravni saobraćaj falsifikovane isprave koja je sačinjena prije), zastarjelost počinje da teče od momenta posljednje radnje njene upotrebe u pravnom saobraćaju (vid. i: Komentar KZ SFRJ, 609).
Kod trajnih krivičnih djela rok zastarjelosti se računa od momenta prestanka protivpravnog stanja (st. 2.) imajući u vidu da navedena djela nisu dovršena momentom dovršenja radnje izvršenja, već tek momentom prestanka radnjom prouzrokovanog protivpravnog stanja koje nekada može da traje i duže vrijeme. Tako npr. krivična djela protivpravnog lišenja slobode (čl. 151.) ili vanbračne zajednice sa maloljetnim licem (čl. 184.) nisu dovršena za sve vrijeme trajanja lišenosti slobode ili vanbračne zajednice s tim licem. Slično je i kod krivičnog djela prevare kod kojeg se nekada kontinuirano čine radnje kojima se lažnim prikazivanjem činjenica obnavlja ili produžava zabluda kod drugog, tj. održava već stvoreno protivpravno stanje (npr. upotrebom lažnih isprava) koje nije dovršeno sve dok traje protivpravno stanje stvoreno radnjom izvršenja krivičnog djela i zastarjelost počinje da teče tek kada to stanje prestane. Slično je i kod produženog krivičnog djela kod koga je relevantno vrijeme dovršenja posljednje radnje, odnosno djela koje ulazi u tu konstrukciju, pa bi i početak zastarjelosti trebao da se računa od toga vremena (vid. komentar čl. 19, a za produženo krivično djelo i komentar čl. 57.). Ako nije utvrđeno tačno vrijeme izvršenja krivičnog djela, već samo godina njegovog izvršenja ili vršenja, tada se kao rok zastarjelosti uzima 1. januar te godine, jer je to najpovoljnije za učinioca.
Kod krivičnih djela protiv polnog integriteta, braka i porodice, koja su učinjena na štetu djeteta, zastarjelost počinje da teče od dana punoljetstva žrtve (st. 3.). I ova odredba je prihvaćena Novelom KZ iz 2013. godine. Ovo rješenje u novije vrijeme prihvata većina krivičnih zakonodavstava.
U Srbiji je Zakonom o posebnim merama za sprečavanje vršenja krivičnih dela protiv polne slobode prema maloletnim licima – tzv. Marijin zakon (Sl. glasnik RS, 32/13), predviđeno da krivično gonjenje i izvršenje kazne za ta krivična djela ne zastarijeva (čl. 5. st. 3.). U odredbi iz
stava 3. taksativno su navedena sva ta krivična djela iz KZ Srbije kada su izvršena prema maloljetnim licima. Ovaj zakon se ne primjenjuje na maloljetne izvršioce tih krivičnih djela (st. 2.). Prema istoj odredbi isključena je i mogućnost ublažavanja kazne za učinioce tih krivičnih djela (st. 1.), kao i mogućnost uslovnog otpuštanja (st. 2.).
Kada su u pitanju radnje saučesnika, već je navedeno da je vrijeme njihovog izvršenja u teoriji sporno, a samim tim i vrijeme početka roka zastarjelosti. KZ RS ovo pitanje nije posebno riješio, za razliku od nekih zakonodavstava prema kojima je za ove radnje mjerodavno vrijeme kada je saučesnik radio ili bio dužan da radi, bez obzira na vrijeme kada je preduzetu radnju izvršio glavni izvršilac (tako npr. u čl. 16. st. 2. KZ Srbije; § 8. KZ Njemačke). Na taj način je istovremeno riješeno i pitanje momenta od kojeg teče rok zastarjelosti. Smatra se da je ovo rješenje prihvatljivije, pored ostalog i radi toga što ono ne diskriminiše saučesnike u odnosu na izvršioce, jer omogućava primjenu i na njih istih pravila vremenskog važenja koja važe za izvršioce. Međutim, ozbiljna slabost ovog rješenja odnosi se upravo na pitanje zastarjelosti, jer je moguće da zastarjelost krivičnog gonjenja saučesnika nastupi prije nego što je došlo do krivičnog gonjenja izvršioca, a s druge strane njegovo krivično gonjenje nije ni moguće prije nego što je krivično djelo učinjeno. Ovo drugo rješenje vrijeme saučesničkih radnji zasniva na pravilu akcesornosti saučesništva i vrijeme preduzimanja tih radnji vezuje za vrijeme izvršenja djela, s obzirom na to da je djelo saučesnika uslovno; ono postaje kažnjivo tek preduzimanjem radnje izvršioca koji ostvaruje krivično djelo. Sve do tog momenta saučesničke radnje ostaju van kažnjive zone, pa su one u krivičnopravnom smislu irelevantne, te stoga do krivičnog gonjenja saučesnika ne može ni doći prije nego je glavni izvršilac svojom radnjom ušao u kažnjivu zonu, odnosno izvršio ili pokušao krivično djelo, pa otuda ne može ni zastarijevati nešto što još nije kažnjivo. Dakle, radi se o rješenju koje je, ne samo u odnosu na pitanje zastarjelosti prihvatljivije, već je i krivičnopravno ispravnije imajući u vidu pravilo akcesornosti koje se odnosi na saučesničke radnje. Pored toga, ovo rješenje uopšte ne diskriminiše saučesnike u odnosu na učinioce; to se prije može reći za prethodno rješenje prema kojem se radnje saučesnika čine kažnjivim prije nego što to jesu, tj. prije radnje glavnog izvršioca za čiju kažnjivost su vezane. Takvo rješenje može proizvesti i dodatne probleme koji nastaju u slučaju da se eventualno pokaže, nakon provedenog krivičnog postupka protiv glavnog izvršioca, da ne postoji krivično djelo na koje su bile upravljene saučesničke radnje. Kako to nije predviđeno kao osnov za ponavljanje krivičnog postupka, saučesnici ostaju u kaznenoj evidenciji, iako glavnog krivičnog djela nema. Slično se dešava u sudskoj praksi kod sporazuma o krivici kada saučesnici priznaju djelo, a glavni izvršilac ne prizna i na kraju se utvrdi da krivično djelo ne postoji (nekoliko takvih slučajeva je bilo u praksi Suda BiH).
Pravilo je da se zastarijevanje računa po kalendarskom vremenu. To znači da zastarjelost nastupa onog kalendarskog dana koji odgovara početnom danu zastarijevanja, što znači da, ako taj dan pada u neradni dan, to ne utiče na nastupanje zastarjelosti: ako npr. pada u nedelju ne prenosi se na prvi naredni radni dan. Protekom predviđenog roka, zastarjelost nastupa i krivično gonjenje se ne može preduzeti, a ako je preduzeto, obustavit će se.
Zastarjelost ne teče za vrijeme za koje po zakonu gonjenje ne može početi ili se ne može nastaviti (st. 4.). U pitanju je obustava zastarjelosti krivičnog gonjenja, što znači da zastarjelost ne teče u slučajevima u kojima nije moguće započeti ili produžiti krivično gonjenje zbog postojanja određenih zakonskih smetnji. Prema tome, dejstvo obustave zastarjelosti sastoji se u tome što za vrijeme dok postoji smetnja koja je dovela do obustave, rok zastarjelosti krivičnog gonjenja ne teče. Nakon prestanka zakonskih smetnji, rok zastarjelosti nastavlja da teče od momenta u kojem je obustavljen, odnosno kada je nastupila smetnja koja je dovela do obustave. Obustava zapravo produžava rok zastarjelosti za ono vrijeme koliko je obustava trajala, jer se to vrijeme ne uračunava u vrijeme zastarjelosti. Smetnje koje dovode do obustave mogu biti pravne ili stvarne. Naše krivično zakonodavstvo uvažava samo pravne smetnje. Tako će biti npr. u slučaju kada je kod učinioca krivičnog djela nastupila privremena duševna bolest ili poremećenost uslijed koje se ne može voditi krivičnih postupak. Ukoliko je u izvršenju krivičnog djela učestvovalo više lica, obustava zastarjelosti se odnosi samo na onog učesnika kod kojeg navedene smetnje postoje. Smetnje stvarne ili faktičke prirode po svom karakteru mogu biti dosta različite, kao što su npr. elementarne nepogode, nepoznato boravište, oružani sukobi itd.
Pored obustave zastarjelosti, predviđena su i dva slučaja u kojima se zastarjelost prekida. U prvom slučaju zastarijevanje se prekida svakom procesnom radnjom koja je preduzeta radi gonjenja učinioca zbog izvršenog krivičnog djela (st. 5.). Dakle, osnov prekida zastarjelosti jeste svaka procesna radnja preduzeta od nadležnog organa, a koja je u vezi sa zasnivanjem ili odvijanjem procesnog odnosa, odnosno pokretanja ili nastavljanja krivičnog postupka za određeno krivično djelo. Bitno je, dakle, da ove radnje imaju karakter procesnih radnji, da su preduzete od ovlaštenog organa krivičnog gonjenja, odnosno lica koje je ovlašteno na preduzimanje procesne radnje u datom slučaju. U teoriji procesnog prava, pod pojmom procesne radnje podrazumijevaju se radnje procesnih subjekata ovlaštenih za njihovo vršenje koje imaju neposredni uticaj na zasnivanje, tok i okončanje procesnog odnosa. Takvim radnjama se smatraju radnje kao što su npr. pozivanje okrivljenog, izdavanje potjernice, naredbe za dovođenje, rješenje o pritvoru i sl. S druge strane, pod procesnom radnjom se ne smatraju radnje prijavljivanja krivičnog djela građana ili državnog organa, prijave oštećenog lica ili davanja odobrenja za krivično gonjenje i sl.
U praksi se javljaju znatne teškoće u vezi s pitanjem koje sve radnje predstavljaju procesne radnje koje dovode do prekida zastarjelosti. Zbog toga neka krivična zakonodavstva u posebnoj odredbi predviđaju koje sve radnje spadaju u radnje koje imaju karakter procesnih radnji (npr. čl. 78. KZ Njemačke).
Sporno je da li se ovim radnjama zastarjelost prekida u slučajevima kada su one preduzete prema nepoznatim učiniocima, što uključuje i saučesnike u krivičnom djelu. Ima mišljenja da se zastarjelost tada ne prekida (tako: Bačić-Pavlović, Komentar kaznenog zakona Hrvatske, Zagreb 2004, 70.). Ovo je sporno, jer je prema odredbi iz stava 1. zastarijevanje vezano prvenstveno za izvršenje krivičnog djela i stoga bi i u takvim slučajevima radnje upravljene na otkrivanje djela trebalo da prekidaju zastarijevanje. To je i logično i pravedno, jer se postavlja pitanje zašto bi ove
radnje prekidale zastarjelost u odnosu na one koji ne izbjegavaju pravdu, a ne i u odnosu na one koji je nastoje izbjeći.
Zastarjelost se prekida i ako učinilac u vrijeme dok teče rok zastarjelosti izvrši novo krivično djelo (st. 6.). U tom slučaju zastarijevanje ne nastupa sve dotle dok i za to novo krivično djelo ne istekne rok zastarijevanja.
Za razliku od obustave, dejstvo prekida zastarjelosti sastoji se u tome što nakon prekida ponovo teče novo vrijeme zastarjelosti. Prema tome, prekidom zastarjelosti, vrijeme koje je proteklo do nastupanja prekida se poništava, tako da nakon svakog prekida, vrijeme zastarijevanja počinje ispočetka (st. 7.). Dakle, vrijeme koje je proteklo do momenta nastupanja prekida ne uračunava se u rok zastarjelosti.
Imajući u vidu da bi prekidanjem i obustavom, ustanova zastarjelosti mogla biti posve delegitimisana i obesmišljena, predviđeno je da zastarjelost krivičnog gonjenja u svakom slučaju nastupa kad protekne dvostruko vremena koliko se po zakonu traži za zastarjelost krivičnog gonjenja, bez obzira na obustave i prekide njenog toka (st. 8.). U pitanju je apsolutna zastarjelost koja nastupa kad protekne duplo vrijeme koje je inače potrebno za nastupanje zastarjelosti krivičnog gonjenja, a koja se uobičajeno označava kao relativna zastarjelost. Tako npr. ako je za krivično gonjenje za određeno djelo relativna zastarjelost pet godina, apsolutna zastarjelost nastupa kada protekne deset godina od izvršenja krivičnog djela, bez obzira koliko je trajalo vrijeme obustave, odnosno prekida zastarjelosti. Apsolutna zastarjelost krivičnog gonjenja može da nastupi sve do pravnosnažnosti presude.
2.3. Zastarjelost izvršenja kazne
Zastarjelost izvršenja kazne sastoji se u tome da se poslije proteka određenog vremena, računajući od dana pravnosnažnosti presude, više ne može izvršiti izrečena kazna. Za zastarijevanje izvršenja kazne mjerodavna je kazna izrečena u pravnosnažnoj sudskoj odluci, a ne propisana kazna. Dakle, zastarjelost izvršenja kazne uvijek pretpostavlja postojanje pravnosnažene presude kojom je ona izrečena. Zastarjelost gonjenja i zastarjelost izvršenja međusobno se dopunjuju; zastarjelost gonjenja se proteže do pravnosnažnosti izreke o kazni, a od tog momenta počinje da teče zastarjelost izvršenja.
Rokovi zastarjelosti izvršenja kazne predviđeni u odredbi člana 97. KZ RS kreću se od četrdeset godina za izrečenu kaznu zatvora preko dvadeset godina, do pet godina ako je izrečena kazna zatvora do jedne godine ili novčana kazna. Kod novčane kazne vrijeme zastarijevanja je isto, bez obzira u kojem je iznosu izrečena, što je loše rješenje. Vrijeme zastarijevanja iz ove odredbe odnosi se samo na glavnu kaznu, dok su rokovi zastarjelosti koji se odnose na sporedne kazne i
mjere bezbjednosti predviđeni u odredbi člana 98. Protekom navedenih rokova, mogućnost izvršenja kazne se gasi.
Nastupanjem zastarjelosti izvršenja kazne, gasi se samo pravo na izvršenje izrečene kazne, ali osuda na kaznu ostaje. To znači da se zastarjelošću ne briše presuda iz kaznene evidencije niti ona utiče na pravne posljedice osude. Ovo proizilazi iz zakonskog određivanja rokova za brisanje osude, odnosno za trajanje pravne posljedice osude koja se sastoji u zabrani sticanja određenih prava, jer rokovi počinju teći od dana kada je kazna zastarjela. Kao i kod zastarjelosti krivičnog gonjenja, zastarjelost izvršenja kazne nije moguća kada su u pitanju kazne izrečene za krivično djelo genocida, zločina protiv čovječnosti te ratnih zločina, kao i za krivična djela za koja po međunarodnom pravu zastarjelost ne može nastupiti (vid. čl. 19. KZ BiH).
U vezi s ovim rokovima u slučajevima smanjenja kazne amnestijom, pomilovanjem ili nekim od vanrednih pravnih lijekova, zakonska rješenja su različita, kao i mišljenja u teoriji. I u našoj ranijoj sudskoj praksi stavovi su bili podijeljeni. Tako je nekadašnji Savezni sud u vezi s ovim zauzeo stav koji je na liniji rješenja prema kojem je za rok zastarjelosti mjerodavna kazna izrečena u pravnosnažnoj presudi, te da bi se u suprotnom, osuđeni neopravdano dovodio u znatno povoljniji položaj (tako i: Bačić-Pavlović, ibid., 72.). Nasuprot tome, Vrhovni sud Srbije je mišljenja da je smisao odredaba o zastarjelosti izvršenja kazne da se ona zasniva na definitivnoj, odnosno stvarnoj kazni. Navedenu dilemu je razriješio KZ Republike Srbije u kojem je u posebnoj odredbi predviđeno da se u takvim slučajevima rokovi zastarjelosti računaju prema kazni koja je smanjena amnestijom, pomilovanjem ili vanrednim ublažavanjem kazne (čl. 107. st. 2.). KZ takvu odredbu ne sadrži, pa bi se moglo zaključiti da je za ove rokove mjerodavna kazna izrečena pravnosnažnom presudom. To proizilazi i iz ove odredbe koja ove rokove vezuje za izrečenu kaznu. To i radi toga što u osnovi mijenjanja izrečenih kazni navedenim aktima uglavnom stoje vankrivičnopravni razlozi. U tom smislu i Vrhovni sud Hrvatske u jednoj svojoj odluci ističe da se „duljina zastarnog roka izvršenja kazne određuje prema visini kazne koja je izrečena prvomoćnom sudskom odlukom, pri čemu kasnije izmjene u smislu sniženja kazne aktom amnestije ili pomilovanja, nisu od uticaja na duljinu prvobitno utvrđenog zastarnog roka (VSH, I Kž-839/1994). Kada su u pitanju vanredni pravni lijekovi, za rok zastarijevanja je mjerodavna kazna izrečena nakon ponovljenog krivičnog postupka. Prema stavu 3. izvršenje kazne doživotnog zatvora ne zastarijeva (ZID KZ/2021). https://www.anwalt-derbeste.de
U zakonima se uglavnom izričito ne predviđa koje pravilo o zastarijevanju izvršenja kazne vrijedi u slučaju kada osuđeni pobjegne sa izdržavanja kazne zatvora. Ima mišljenja da se tada odstupa od opšteg pravila i da zastarjelost počinje da teče od dana bjekstva osuđenog. Ovo pravilo bi vrijedilo i u slučajevima kada se osuđeni ne vrati s odobrenog odsustva koje je provodio van kaznene ustanove i tada bi rokovi trebalo da teku od dana kada je osuđeni bio obavezan da se vrati, odnosno javi u ustanovu u kojoj je izdržavao kaznu (tako: Lazarević, Komentar KZ Srbije, Beograd 2006, 319.). Ako se ima u vidu da osuđeni može pobjeći odmah na početku izdržavanja kazne zatvora, bilo bi ispravnije da u ovakvim slučajevima izvršenje kazne ne zastarijeva. Takvo rješenje sadrži KZ Republike Slovenije (čl. 94. st. 3.) u odnosu na bjekstvo osuđenog sa
izdržavanja kazne, što bi trebalo da uključuje i slučajeve kada je osuđeni na odobrenom odsustvu, tj. kada se krije ili je u bjekstvu. Takvih prijedloga je bilo i kod nas.
2.4. Zastarjelost izvršenja sporednih kazni i mjera bezbjednosti
U ovim odredbama člana 98. predviđeni su rokovi zastarijevanja sporednih kazni i mjera bezbjednosti. Prema KZ iz 2017. godine rok zastarijevanja novčane kazne kao sporedne bio je duži od ove kazne kada je izrečena kao glavna, što je ZID KZ/2021 godine ispravljeno i on kod obje kazne nastaje kada protekne pet godina od dana pravnosnažnosti presude kojom je kazna izrečena. I ovo je bila posljedica uloženog amandmana kojom je rok zastarijevanja novčane kazne kao glavne smanjen na dvije godine, pri čemu se zaboravilo na rok koji je predviđen za tu kaznu kao sporednu. Pored toga, opšte je pravilo da vrijeme zastarijevanja kazni zavisi prvenstveno od težine, ali i prirode izrečene kazne, pa bi trebalo rokove zastarijevanja ove kazne postaviti shodno njenoj visini, jer je neprihvatljivo da je vrijeme zastarijevanja isto kad je novčana kazna izrečena u iznosu od nekoliko stotina ili nekoliko stotina hiljada ili više KM. Takvo rješenje je prihvaćeno u nekim krivičnim zakonodavstvima.
Za razliku od ranijeg rješenja, novi KZ u odnosu na rokove zastarjelosti mjera bezbjednosti više ne pravi razliku između pojedinih mjera bezbjednosti, već za sve predviđa isto vrijeme koje nastupa kada protekne pet godina od dana pravnosnažnosti odluke kojom je mjera bezbjednosti izrečena (st. 2.).
2.5. Tok i prekid zastarijevanja izvršenja kazne
Prema odredbi člana 99. stava 1. zastarijevanje izvršenja kazne počinje da teče od dana kada je presuda kojom je kazna izrečena postala pravnosnažna. Kod opozvane uslovne osude zastarijevanje počinje od dana kada je odluka kojom je opozvana uslovna osuda postala pravnosnažna. Zastarijevanje počinje da teče narednog dana od dana pravnosnažnosti presude. Za razliku od slučajeva kada je uslijed amnestije ili pomilovanja izrečena kazna smanjena, u slučajevima kada je navedenim aktima dato potpuno ili djelimično oslobođenje od izvršenja kazne, pod kaznom se podrazumijeva kazna izrečena pravnosnažnom presudom.
Kao i kod krivičnog gonjenja, zastarijevanje ne teče za vrijeme za koje se po zakonu izvršenje kazne ne može preduzeti (st. 2.). Riječ je o obustavi ili mirovanju zastarjelosti izvršenja kazne, jer je zastarijevanje obustavljeno i ono ne teče kada postoje zakonske smetnje za izvršenje. Koje sve okolnosti mogu dovesti do obustave izvršenja ovih krivičnih sankcija predviđeno je u Zakonu o izvršenju krivičnih sankcija i samo te okolnosti mogu biti osnov obustave zastarijevanja izvršenja. Tako se odlukom suda može odložiti izvršenje kazne zbog teže akutne bolesti, smrtnog
slučaja u užoj porodici, završavanja školovanja, radi obavljanja sezonskih poljoprivrednih radova i sl. Odlukom suda može biti odloženo izvršenje kazne i na zahtjev javnog tužioca podnesenog na osnovu zakonskog ovlašćenja. Kako se za to vrijeme zastarjelost obustavlja, to vrijeme se ne uračunava u rok zastarjelosti. Kad prestanu razlozi koji su osnov za obustavu zastarjelosti, rok zastarjelosti se nastavlja i u njega se računa i vrijeme koje je proteklo do momenta nastupanja obustave.
I kod izvršenja kazne zastarijevanje se prekida svakom radnjom nadležnog organa koja se preduzima radi izvršenja kazne (st. 3.). Takvim radnjama se smatraju radnje kao što je izdavanje potjernice za osuđenim licem koje se krije, opomena licu kojem je izrečena novčana kazna da istu plati i sl. To znači da se vrijeme koje je proteklo do preduzimanja radnje nadležnog organa radi izvršenja krivične sankcije ne uračunava u rok zastarijevanja, već nakon svakog prekida, rok zastarijevanja počinje ponovo da teče (st. 4). Prema tome, obustava i prekid zastarjelosti imaju isto dejstvo kod izvršenja kao i kod krivičnog gonjenja.
Kao i kod zastarjelosti krivičnog gonjenja, predviđeno je da zastarjelost izvršenja kazne nastupa kad protekne dvostruko vremena koliko se po zakonu traži za zastarjelost izvršenja kazne, bez obzira na obustave i prekide izvršenja (st. 5.). U pitanju je apsolutna zastarjelost koja nastupa kad protekne dvostruko vrijeme koje je inače potrebno za nastupanje zastarjelosti izvršenja kazne (relativna zastarjelost). Tako npr. ako je zakonom predviđeno da zastarjelost izvršenja kazne nastupa nakon proteka dvije godine od pravnosnažnosti presude kojom je izrečena kazna zatvora do jedne godine, apsolutna zastarjelost izvršenja nastaje protekom četiri godine, bez obzira na obustavu i prekid zastarjelosti.
Sporno je da li apsolutna zastarjelost može nastupiti i u vrijeme izdržavanja kazne zatvora. Mišljenja u vezi s ovim pitanjem su različita. Vrhovni sud Hrvatske je u jednom slučaju zauzeo stav da se izvršenjem kazne prekida relativna zastarjelost, ali da apsolutna teče i dalje (pravno shvatanje Kaznenog odjela VSRH od 10. 11. 2000, Izbor 1/2001, 17.). To znači da će se uvijek kada tokom izvršenja kazne protekne vrijeme apsolutne zastarjelosti, dalje izvršenje kazne zatvora obustaviti. U prilog takvom shvatanju navodi se da se ni krivični postupak ne može dalje voditi ako je nastupila apsolutna zastarjelost krivičnog gonjenja. Međutim, teško je prihvatiti da je opravdano da istovremeno teče izvršenje i zastarjelost izvršenja kazne. Isto tako, ni poređenje apsolutne zastarjelosti izvršenja kazne s apsolutnom zastarjelošću krivičnog gonjenja nije osnovano, jer se ipak radi o različitim situacijama. Kod krivičnog gonjenja apsolutna zastarjelost se zasniva na prestanku prava na primjenu krivičnog prava, gašenju prava na kažnjavanje, a time i vođenje postupka i izricanje kazne. Situacija je drugačija kada je zastarjelost nastupila u kasnijoj fazi, kada je krivično pravo već primijenjeno i kazna već izrečena i započelo njeno izvršenje, tj. kada je u toku proces ostvarivanja svrhe zbog koje je kazna izrečena, pa je radi njenog ostvarivanja potrebno kaznu u cijelosti izvršiti. U suprotnom, takva kazna bi izgubila svaki smisao, pa je zato pravilnije uzeti da je apsolutna zastarjelost izvršenja isključena kada je izvršenje kazne započelo prije njenog nastupanja (u tom smisu: Novoselec, Kazneno pravo, op.dio, Zagreb 2009, 130; isto tako i: A. Garačić, Kazneni zakon u sudskoj praksi, op. dio, Zagreb 2006, 68-73;
i prema stavu Vrhovnog suda Slovenije zastarjelost izvršenja kazne zatvora prestaje da teče kada je započelo izvršenje kazne (vid. Novoselec, ibid, 130, fusn. 96). Dakle, apsolutna zastarjelost ne može nastupiti ako je izvršenje kazne započelo prije njenog nastupanja, bez obzira što je od momenta pravnosnažnosti presude kojom je kazna izrečena proteklo dvostruko vrijeme koje se po zakonu traži za zastarjelost izvršenja kazne.
U KZ Srbije je predviđeno da apsolutna zastarjelost može nastupiti i u toku izdržavanja kazne (čl.
107. st. 7.), što je na liniji već navedenog shvatanja Vrhovnog suda Hrvatske. U našim krivičnim zakonima ovo pitanje nije posebno regulisano.
Kada je u pitanju jedinstvena kazna izrečena za krivična djela u sticaju, zastarjelost izvršenja se računa u odnosu na tu kaznu i teče od momenta pravnosnažnosti presude kojom je ta kazna izrečena, a ne pojedinačno utvrđenih kazni, jer one time prestaju krivičnopravno postojati kao samostalne kazne, tj. one gube svoju samostalnu krivičnopravnu egzistenciju (u tom smislu i: VKS, Kzz 918/2016, vid. Sudska paksa, odluka pod 18., kao i pod 16.). U vezi s ovim pitanjem Vrhovni sud Hrvatske je mijenjao svoje stavove. Prvo je u postupku nepravog ponavljanja krivičnog postupka u jednoj svojoj ranijoj odluci zauzeo stav da se vrijeme apsolutne zastarjelosti računa prema jedinstvenoj kazni (VSH, I Kž-56/82), da bi u jednoj kasnijoj odluci po istom pitanju zauzeo stav da se apsolutna zastarjelost izvršenja kazne vezuje za vrijeme pojedinačnih kazni, a ne protekom vremena predviđenog za jedinstvenu kaznu (VSRH, I Kž-269/01, vid. i: HLJKPP, 1/2005, 213). Jednak stav izražen je i u odluci Suda Bosne i Hercegovine (S1 3 K 007674 12 Kž 2 od 25. 4. 2012.) u kojoj je utvrđeno da presuda donesena u tzv. nepravom ponavljanju krivičnog postupka, kojom je izrečena jedinstvena kazna objedinjavanjem kazni iz više pravosnažnih presuda, ne može uticati na vrijeme apsolutne zastare izvršenja pojedinačnih kazni.
U praksi se postavilo pitanje i o nastupanju zastarjelosti za krivična djela učinjena u sastavu zločinačke organizacije, te je u vezi s ovim pitanjem Vrhovni sud FBiH zauzeo stav da s gledišta odredaba o sticaju takva krivična djela gube svoju individualnost i autonomnost, pošto postaju konstitutivna obilježja lakšeg ili težeg oblika krivičnog djela organizovani kriminal iz člana 342. st. 1. i 3. KZ FBiH, te se moraju podvrgnuti novoj pravnoj ocjeni. U situaciji kada se radi o pravnom institutu zastarjelosti krivičnog gonjenja, onda se zastarjelost mora računati prema krivičnom djelu u koje su ugrađena sva druga krivična djela, a ne izvršiti njihova izdvajanja, pa samostalno ocijeniti u odnosu na svako od njih da li je nastupila zastarjelost krivičnog gonjenja. (VS FBiH broj: 09 0 K 001427 09 Kž 11 od 22. 4. 2010.)
Ako je neplaćena novčana kazna zamijenjena kaznom zatvora, ta okolnost ne daje mogućnost za računanje novog roka zastarjelosti, jer u KZ nisu predviđene okolnosti koje bi, za razliku od relativne, mogle da prekinu tok apsolutne zastarjelosti izvršenja kazne (u tom smislu i: Zaključak Krivičnog odjeljenja Vrhovnog kasacionog suda Srbije (VKS) od 13. 9. 2010.).
Odredbe o obustavi i prekidu zastarijevanja izvršenja kazne shodno se primjenjuju i na
zastarijevanje izvršenja mjera bezbjednosti (st. 6.). To znači da se zastarijevanje i ovih mjera
obustavlja za vrijeme za koje se po zakonu nije moglo pristupiti izvršenju određene mjere bezbjednosti. Isto tako, do prekida zastarjelosti ovih mjera dolazi svakom radnjom nadležnog organa preduzetom u cilju izvršenja određene mjere bezbjednosti (na taj način i: Kantonalni sud u Tuzli, Kž-87/00, vid. Sudska praksa, pod 11.).
3. Zastarjelost i retroaktivna primjena krivičnog zakona
Poseban problem vezan za zastarjelost odnosi se na pitanje retroaktivne primjene zakona u slučajevima kada su izmjenama krivičnog zakona rokovi zastarjelosti produženi, a zastarjelost nije bila nastupila. Radi se o spornom pitanju u vezi s kojim postoje različita teorijska shvatanja. Pitanje retroaktivne primjene odredaba koje se odnose na zastarjelost posebno je aktuelno onda kada se često mijenjaju rokovi zastarjelosti. Osim rijetkih izuzetaka, ovo pitanje krivični zakoni uglavnom izričito ne rješavaju. Dakle, ono je prepušteno teoriji i praksi, a u njima su u tom pogledu mišljenja podijeljena, posebno u odnosu na neke slučajeve u kojima se ono može javljati. Neke od tih situacija nisu ili ne bi trebale biti posebno sporne. Tako, ako je do promjene rokova zastarjelosti došlo ne direktnom promjenom samih odredaba o zastarjelosti, već posredno povećanjem kazni za određena krivična djela, tada se novi zakon ne može primijeniti, ne zbog rokova zastarjelosti, već zbog propisane kazne koja taj zakon čini strožim i nepovoljnijim za učinioca. Isto tako, ne bi trebale biti sporne ni situacije kada su po novom zakonu rokovi zastarjelosti skraćeni, jer je jasno da je u takvim slučajevima novi zakon povoljniji, pogotovo ako je po tom zakonu zastarjelost već nastupila (tako i Vrhovni sud RS, 71 0 K 151365 18 Kž 2). To jednako vrijedi i onda kada je zastarjelost nastupila prije stupanja na snagu novog zakona, jer novi zakon ne može oživjeti već nastupjelu zastarjelost.
Dakle, teškoće i nedoumice nastaju kada u trenutku stupanja na snagu novog zakona kojim se rokovi zastarjelosti produžavaju, zastarjelost po starom zakonu nije bila nastupila. U vezi s ovim pitanjem u teoriji i praksi postoje dva različita shvatanja. Prema prvom, u takvim slučajevima treba primijeniti novi krivični zakon bez obzira što se njime rokovi zastarjelosti produžavaju. Pristalice ovog shvatanja polaze od stava da se time ne povređuje načelo zakonitosti ako se primjenjuje novi zakon koji je produžio rokove zastarjelosti, budući da taj zakon ne čini težom kaznu koja se primjenjuje prema zakonu iz vremena izvršenja djela. Isto tako, ističe se da produženje roka zastarjelosti u takvim slučajevima ne dira ni u kakva prava učinioca, jer je zastarjelost institut uveden iz razloga oportuniteta, a ne kao privilegija za učinioca.
Prema drugom shvatanju, novi zakon s produženim rokovima zastarjelosti ne može se nikako primijeniti, jer bi to značilo retroaktivnu primjenu novog strožeg zakona, što predstavlja kršenje osnovnog principa vremenskog važenja krivičnog zakona. Ovakvo shvatanje je prihvaćeno i u KZ Švajcarske (§ 389.) prema kojem rokovi zastarjelosti koji su na snazi u vrijeme izvršenja krivičnog djela važe i nakon njihove izmjene, osim ako su blaži za izvršioca. Prema tome, ovaj
krivični zakon pitanje retroaktivnosti i u odnosu na rokove zastarjelosti rješava jednako kao i u odnosu na druga pitanja, pa stoga isključuje mogućnost primjene novih (produženih) rokova zastarjelosti, a obavezuje sud na primjenu novog zakona samo ako promjena takvih rokova ide u korist učiniocu.
Navedena mišljenja se u osnovi zasnivaju na shvatanju pravne prirode ustanove zastarjelosti, pa se u zavisnosti od toga rješava i pitanje retroaktivnosti. Ako se zastarjelost tretira kao procesni institut, odnosno norme o zastarjelosti smatraju procesnim, tada je primjena produženih rokova zastarjelosti moguća, a ako se odredbe o zastarjelosti smatraju materijalnopravnim, tada bi se radilo o povredi načela zabrane retroaktivnosti (u tom smislu i ESLJP u predmetu Coeme i dr. protiv Belgije iz 2000. godine; prema mišljenju Venecijanske komisije povodom zahtjeva Ustavnog suda Gruzije iz 2009. godine „(…) retroaktivno dejstvo produženih rokova nije dopušteno“). U vezi s ovim pitanjem u današnjem krivičnom pravu pretežno su zastupljene mješovite teorije prema kojima ovaj institut predstavlja funkcionalno jedinstvo materijalnog i procesnog krivičnog prava, jer se u njemu prepliću i jedni i drugi elementi. Međutim, ako se ima u vidu da se dejstvo zastarjelosti primarno odnosi na kaznu, odnosno kažnjivost i njeno gašenje, onda ne bi trebalo biti sporno da se radi o materijalnim elementima koji opredjeljuju njegovu pravnu prirodu. Njegova procesnopravna strana sastoji se u donošenju formalne presude kojom se optužba odbija, što je samo nužna posljedica gašenja materijalnih elemenata, tj. kazne i mogućnosti njene primjene. Čak i ako se prihvati da je ovaj institut procesnog karaktera, pitanje je da li je i tada opravdana primjena procesnog pravila (tempus regit actum) ili materijalnopravnog (lex mitior). Dakle, imajući u vidu ono što je kod ovog instituta od suštinskog značaja, a to je njegovo djelovanje na kažnjivost i njeno gašenje, onda ne bi trebalo biti sporno da je zastarjelost primarno materijalnopravni institut i da je u slučaju izmijenjenih rokova zastarjelosti koja nije nastupila opravdana primjena materijalnog pravila povoljnijeg zakona (lex mitius). U suprotnom, primjena navedenog procesnog pravila bi značila kršenje pravila koje važi za slučajeve konkurencije dva zakona u njihovoj primjeni u kojima bi se morao primijeniti onaj zakon koji je povoljniji za učinioca (pravilo in dubio mitius) koje ima svoj pandan u procesnom pravilu in dubio pro reo.
Ono što je ovdje od ključnog značaja je to što je kažnjivost za određeno djelo uslovljena postojanjem ili nepostojanjem zastarjelosti, čime se zastarjelost zapravo javlja kao njena pretpostavka (njenim nastupanjem gasi se državno pravo na kažnjavanje), te je u tom smislu i treba cijeniti kod rješavanja pitanja retroaktivnosti. Dakle, ovdje nije bitna nominalno postavljena kazna, koja se, istina, ne čini nominalno težom produženjem rokova zastarjelosti kasnijim zakonom, već je bitna kažnjivost i njeno vremensko proširenje na indirektan način (a time i pooštravanje), a upravo to učinioca stavlja u nepovoljniju poziciju, što previđaju zagovornici prvog shvatanja, odnosno zagovornici primjene novih produženih rokova zastarjelosti. Slična je situacija i u slučaju proširenja kažnjivosti npr. kod pokušaja, jer se ni tada kazna nominalno ne čini težom, ali se poštuje zabrana retroaktivne primjene. Ovo sve govori da se pitanja
retroaktivnosti, odnosno primjena novog blažeg zakona ne može svoditi samo na pitanje nominalno postavljene kazne, već je bitna ukupna krivično-pravna pozicija učinioca.
Iz navedenog proizilazi da se retroaktivno ne može primijeniti onaj krivični zakon kojim se produžava već započeti rok zastarijevanja, ili drugim riječima, produženi rokovi zastarjelosti mogu se odnositi i primijeniti samo na krivična djela izvršena nakon stupanja na snagu zakona s takvim promjenama, a nikako retroaktivno na krivična djela ili već izrečene kazne. Drugačije shvatanje bi predstavljalo izigravanje smisla principa zabrane povratnog djelovanja zakona, odnosno odredbe iz člana 9, imajući u vidu da se u njoj ne govori samo o kazni i njenoj strogoći, već o blažem ili preciznije najblažem zakonu, tj. da li novi zakon, imajući u vidu i sve druge odredbe koje se, kako je već rečeno, odnose na predmetni slučaj (što, dakle, uključuje i odredbe o zastarjelosti) učiniocu omogućava povoljniji ishod ili ne. Navedeno stanovište ima svoje utemeljenje i u garantivnoj funkciji krivičnog prava koja, pored ostalog, podrazumijeva zabranu nedozvoljene retroaktivne primjene krivičnih zakona, tj. zakona koji učinioca stavljaju u nepovoljniju poziciju u odnosu na raniji zakon.
U vezi s uticajem rokova zastarjelosti na retroaktivnu primjenu krivičnog zakona, Vrhovni sud Republike Srpske nema jasno definisan stav. U nekim svojim odlukama, polazeći od toga da je zastarjelost „primarno procesnog karaktera“ i da „nije nikakva privilegija za počinioca nego je to institut donesen zbog oportuniteta“, Vrhovni sud zauzima stav da se „pitanje primjene blažeg zakona ne postavlja u odnosu na zastarijevanje izvršenja kazne“. U tom smislu se naglašava da, ako zastarjelost „nije nastupila do časa odlučivanja, apsolutna zastarjelost se cijeni prema novom zakonu koji je na snazi (…) čije zastarne rokove treba primjenjivati“ (VS RS, 12 0 K000806 17). Iz navedenog može da se zaključi da zastarjelost i retroaktivna primjena krivičnog zakona nisu u međusobnoj krivičnopravnoj vezi, tj. da izmijenjeni rokovi zastarjelosti ne utiču na pitanje primjene krivičnog zakona, pa se zakon koji je na snazi u vrijeme suđenja, odnosno odlučivanja, primjenjuje u svakom slučaju, dakle i onda kada su rokovi zastarjelosti u novom zakonu produženi. Međutim, u nekim drugim slučajevima, kada su rokovi skraćeni, Vrhovni sud ipak naglašava da rokovi zastarjelosti utiču na pitanje retroaktivne primjene krivičnog zakona, odnosno na ocjenu koji zakon je blaži, pri čemu se čak ističe da je zastarjelost „jedno od opšteprihvaćenih pravila“, odnosno da su zastarjelost i propisana kazna „opšteprihvaćena pravila“ za ocjenu koji zakon je blaži (npr. u presudi broj: 71 0 K 193737 18; kao i u presudi broj: 95 0 K 0435522 18).
Vrhovni kasacioni sud Srbije u vezi s ovim pitanjem je u jednoj svojoj odluci zauzeo stanovište koje je na liniji drugog shvatanja. Naime, odlučujući o tome da li će primijeniti zakon koji nije važio ni u vrijeme izvršenja djela ni u vrijeme suđenja (međuzakon), ali je povoljniji u odnosu na zastarjelost i od jednog i od drugog, zauzeo stav da se „shodno odredbi člana 5. stava 2. KZ o obaveznoj primeni najblažeg zakona, na okrivljenog i njegovo delo ima primeniti taj zakon u pogledu nastupanja zastarjelosti krivičnog gonjenja“ (VKS, Kzz 991/2016). Dakle, ovaj sud je mišljenja da rokovi zastarjelosti utiču na pitanje retroaktivne primjene krivičnog zakona, pa se
stoga neće moći primjenjivati novi krivični zakon, tj. zakon vremena suđenja koji je produžio rokove zastarjelosti i time je nepovoljniji za učinioca.
Već je navedeno da KZ Švajcarske pitanje zastarjelosti i retroaktivnosti krivičnog zakona rješava prema opštim pravilima i rokovi zastarjelosti koji su na snazi u vrijeme izvršenja krivičnog djela, važe i nakon njihove izmjene, osim ako su blaži za izvršioca (§ 389.). Prema tome, ovaj krivični zakonik isključuje mogućnost primjene novih (produženih) rokova zastarjelosti i obavezuje sud na primjenu novog zakona samo ako promjena takvih rokova ide u korist učiniocu. I ovo pokazuje da je u ocjeni pravne prirode zastarjelosti relevantno njegovo dejstvo na kažnjivost određenog krivičnog djela, radi čega je ovaj institut primarno materijalnopravnog karaktera.
Rijetka su zakonska rješenja prema kojima se, ukoliko zastarjelost nije nastupila, rokovi zastarjelosti cijene prema novom zakonu (npr. KZ Republike Hrvatske, čl. 86. – shvatanje koje je svojevremeno zastupao B. Zlatarić).
4. Pitanje zastarjelosti kod produženog krivičnog djela
U krivičnopravnoj teoriji i sudskoj praksi nema jedinstvenog stava ni u odnosu na pitanje zastarjelosti u vezi s produženim krivičnim djelom, pogotovo otkada je ova krivičnopravna konstrukcija i zakonski definisana. Radi boljeg razumijevanja ovog pitanja, potrebno je prvo ukazati i na pitanje vremena izvršenja produženog krivičnog djela. To je neophodno radi toga što zastarjelost teče od dana izvršenja ili dovršenja krivičnog djela, a postoje različiti stavovi o tome kada je produženo krivično djelo, odnosno djela koja ga čine izvršenim. Iako se pod vremenom izvršenja produženog krivičnog djela podrazumijeva sve vrijeme vršenja djela koja ga čine, za pitanje njegovog dovršenja mjerodavno je vrijeme dovršenja posljednjeg djela, odnosno radnje koja ulazi u njegov sastav. To nije sporno ako se ima u vidu da sve preduzete radnje, zbog načina njihovog vršenja i drugih međusobno povezujućih elemenata, predstavljaju „jedinstvenu krivičnopravnu cjelinu” koja sva ta djela, prema zakonskoj definiciji, uključuje u jedno jedinstveno (produženo) krivično djelo u kome ona gube svoju samostalnu krivičnopravnu egzistenciju (u tom smislu i: Stojanović, Komentar KZ Srbije, Beograd, 2021, 408; slično i Novoselec, ibid., 375). Sada je to i zakonski riješeno, jer u odredbi o vremenu izvršenja krivičnog djela stoji da je vrijeme izvršenja krivičnih djela kod kojih se radnja izvršenja sastoji iz više radnji, vrijeme izvršenja posljednje radnje, tj. vrijeme dovršenja poslednjeg djela (čl. 19. st. 1.). To istovremeno znači da se na produženo krivično djelo primjenjuje krivični zakon koji je važio u vrijeme njegovog dovršenja, bez obzira da li je stroži ili povoljniji od krivičnog zakona koji je važio u vrijeme vršenja prethodnih krivičnih djela. Dakle, ovakvi slučajevi ne predstavljaju ništa novo u primjeni pravila vremenskog važenja, jer i za produženo krivično djelo važe naprijed navedena pravila koja se odnose na ostale složene konstrukcijske modele krivičnih djela.
Ako se produženo krivično djelo tretira kao jedno krivično djelo u odnosu na vrijeme izvršenja, onda to isto pravilo treba da vrijedi i kada je u pitanju zastarjelost, jer ona počinje da teče upravo od vremena izvršenja krivičnog djela (čl. 96.). Iako je dosta specifično kao jedinstveno krivično djelo, na njega se primjenjuju pravila koja važe i za druga složena krivična djela. Zato je razumljivo da i vrijeme zastarjelosti počinje da teče od momenta dovršenja posljednje radnje, jer je ono dovršeno tek tada (u tom smislu: Roxin, AT II, 874, kao i: Triffterer, AT, 458; nav. prema:
I. Vukoviću, Krivično pravo, op.deo, Beograd, 2021, 362.). Stoga ranije shvatanje sudske prakse da se apsolutna zastarjelost računa posebno za svako krivično djelo više nije odgovarajuće. U novije vrijeme i u sudskoj praksi Srbije se bilježe odstupanja od takve prakse u odnosu na slučajeve kada je ukupni novčani iznos ostvaren pojedinačnim djelima obuhvaćen jedinstvenim umišljajem. To se čini u odnosu i na neka druga krivična djela kao što je krivično djelo poreske utaje kod kojeg rok zastarjelosti teče od dana posljednje radnje, odnosno djela koje ulazi u sastav produženog krivičnog djela (takav stav je zauzet u jednoj presudi Apelacionog suda u Beogradu, Kž1.751/2017 od 27. 6. 2017. kojom je okrivljeni oglašen krivim da je u periodu od 1. 10. 2005. do 10. 9. 2007. godine davao lažne podatke koji su od uticaja na utvrđivanje obaveze plaćanja poreza, a koja je potvrđena i odlukom Vrhovnog kasacionog suda Srbije, Kzz. 1278/2017. od 14. 12. 2017. III, vid. i: Bilten VKS, 2/2018, 99-100).
Ako se ima u vidu da je subjektivna strana kod ove konstrukcije u svakom slučaju jedinstveni ili produženi umišljaj, onda je opravdano navedeni stav primjenjivati na sve slučajeve produženog krivičnog djela. To je i sasvim logično, jer zašto bi se iz takve kontinuirane i jedinstvene kriminalne djelatnosti, koja predstavlja i u prirodnom i krivičnopravnom smislu jedinstvenu kriminalnu cjelinu i koja je često unaprijed planirana i smišljena, bilo koje od tih djela izdvajalo iz te cjeline i u odnosu na njega primjenjivalo posebno pravilo koje važi samo za zastarjelost, što je dodatna privilegija samo za umišljajne učinioce. Stav da se apsolutna zastarjelost odnosi na pojedinačna krivična djela ovdje nije prihvatljiv, jer ta djela kod ove konstrukcije gube svoju krivičnopravnu samostalnost i stoga se, poput vremena izvršenja, ni zastarjelost ne može vezivati za njih, već samo za djelo u cjelini kao jedinstveno krivično djelo.
Najzad, ako kod pravog sticaja pojedinačna krivična djela i za njih utvrđene kazne gube svoju krivičnopravnu samostalnost i rokovi zastarijevanja se računaju od pravnosnažnosti presude kojom je izrečena jedinstvena kazna, zašto bi se u ovom slučaju prividnog sticaja koji već sam krivični zakon tretira kao jedno jedinstveno krivično djelo, u kome su pojedinačna djela izgubila svoju krivičnopravnu autonomiju, prihvatalo drugačije rješenje. U tom smislu i Vrhovni kasacioni sud Srbije u već navedenoj presudi ističe da su „pojedinačne kazne iz pravosnažnih presuda koje su uzete kao utvrđene u postupku izricanja jedinstvene kazne izgubile samostalnu pravnu egzistenciju, a zastarjelost izvršenja tako izrečene jedinstvene kazne počinje da teče od dana kada je presuda postala pravnosnažna (VKS, Kzz 918/2016). Prema tome, ako ovakvo shvatanje u vezi s pitanjem zastarjelosti ima osnova u situaciji realnog sticaja veoma različitih krivičnih djela, između kojih ne mora postojati bilo kakva funkcionalna, odnosno objektivna ili subjektivna veza, zašto onda ista ova logika ne bi imala osnova i u slučajevima u kojima se radi o tako homogenom
konstrukcijskom modelu jedinstvenog krivičnog djela koje čine ista ili istovrsna djela i koje sam zakon ustanovljava kao jedno produženo krivično djelo. U suprotnom, zapadalo bi se u sasvim paradoksalnu situaciju, s obzirom na to da bi umišljajni učinioci time bili dodatno favorizovani, imajući u vidu da bi se za njih kažnjivost gasila istekom roka zastarjelosti za svako pojedinačno krivično djelo, dok bi u slučaju sticaja nehatnih krivičnih djela, vezujući rok zastarjelosti za jedinstvenu kaznu, nehatni učinioci bili dodatno diskriminisani, s obzirom na to da je u odnosu na njih već isključena i mogućnosti korištenja privilegije produženog krivičnog djela.
U vezi s pitanjem zastarjelosti u ovakvim slučajevima, isto shvatanje postoji i u našoj sudskoj praksi u odnosu na neke druge, slične konstrukcijske modele složenih krivičnih djela, koja se također u osnovi zasnivaju na sticaju više različitih krivičnih djela. U tom smislu je Vrhovni sud Federacije BiH u već navedenom slučaju krivičnog djela organizovani kriminal (čl. 342. KZ FBiH) zauzeo stav da krivična djela koja su učinjena u sastavu ovog djela, tj. zločinačke organizacije, gube svoju individualnost i autonomnost pošto postaju konstitutivni elementi toga krivičnog djela, pa u situaciji kada se radi o zastarjelosti krivičnog gonjenja, ona se računa prema krivičnom djelu u čijem se sastavu nalaze, a ne samostalno u odnosu na svako od njih. (VS FBiH broj 09 0 K 001427 09 Kž 11 od 22. 4. 2010.)
5. Pitanje zastarjelosti mjere oduzimanja imovinske koristi
Odluka o oduzimanju imovinske koristi postaje izvršna danom dostavljanja pravnosnažne odluke kojom je ova mjera izrečena (čl. 89. st. 2. ZKP). Ovo je potrebno imati u vidu, jer sudovi ponekad određuju rokove za njeno izvršenje, zaboravljajući da ova mjera nema karakter krivične sankcije. Ima i slučajeva u kojima se to određuje čak i u ratama, pa onda osuđeni ulažući žalbu odugovlači izvršenje, u nastojanju da i kod ove mjere iskoristi blagodeti ustanove zastarjelosti. U tom smislu valja imati u vidu da se u odredbama o zastarjelosti u KZ ova mjera uopšte ne navodi. Ima mišljenja da bi u odnosu na zastarjelost ove mjere trebale da vrijede opšte imovinskopravne odredbe o zastarijevanju potraživanja utvrđenim sudskim odlukama. Ipak, ako se ima u vidu priroda ove mjere iz koje jasno proizilazi da osuđeni u odnosu na imovinsku korist koja se oduzima nema nikakvo pravo, na izvršenje ove mjere ne bi se mogli primjenjivati rokovi zastarjelosti. U tom smislu i jedna odluka Vrhovnog suda Austrije u kojoj je taj Sud zauzeo stav da se ova mjera, u posebnom postupku, može primijeniti i nakon što je već nastupila zastarjelost za krivično djelo.
Ako se sve to ima u vidu, onda ne bi trebala biti sporna opravdanost i njene retroaktivne primjene. Princip zabrane retroaktivne primjene krivičnih sankcija je zasnovan na tome što takva primjena učinioca u njegovim pravima pogađa teže od sankcija koje su postojale u vrijeme izvršenja krivičnog djela, što kod ove mjere nije slučaj, jer se njome oduzima ono što učiniocu uopšte ne pripada.
Sudska praksa
1. Kad osuđeni nakon pravnosnažnosti presude pobjegne u inostranstvo i postane nedostupan sudskim organima, time je došlo do prekida zastarjelosti izvršenja kazne i od tada zastarijevanje ne teče, jer shodno članu 115. stav 2. KZ RS, zastarijevanje ne teče za vrijeme za koje se po zakonu izvršenje kazne ne može preduzeti (VS RS, 12 0 K 005631 16 Kž).
2. Molbama koje je osuđeni podnosio radi odlaganja izvršenja kazni ne prekida se zastarelost izvršenja kazni, ali se prekida svakom radnjom koju nadležni organ preduzima radi izvršenja kazne, pa i odlukama radi odlaganja izvršenja kazne (OSB, Kž.2342/95).
3. Kada između dana kada je raspisana poternica i dana kada je učinilac pritvoren, prođe relativan rok zastarelosti za to delo, ne može se smatrati da je nastupio i apsolutni rok zastarelosti, jer preduzete radnje od strane organa unutrašnjih poslova po raspisanoj poternici predstavljaju kontinuiranu radnju sve do njene realizacije, odnosno poternica predstavlja kontinuiranu radnju sve do njene realizacije (OSB, Kž.543/96).
4. Kada se na glavnom pretresu ili u žalbenom postupku izmeni pravna kvalifikacija krivičnog dela (sa teže na lakše i obratno) smatra se da su sve ranije, od strane ovlašćenog lica preduzete procesne radnje radi krivičnog gonjenja istog učinioca, prekidale zastarevanje krivičnog gonjenja i u odnosu na krivično delo po izmenjenoj pravnoj kvalifikaciji, ukoliko se krivično delo odnosi na isti krivičnopravni događaj. (Zaključak sa Savjetovanja krivičnih odeljenja Saveznog suda, republičkih i pokrajinskih vrhovnih sudova i VVS održanog 23. 11. 1990. godine).
5. Tokom izdržavanja kazne zatvora ne teče relativno zastarevanje izvršenja kazne. Ukoliko dođe do prekida izdržavanja kazne zatvora iz bilo kog razloga, relativno zastarevanje počinje ponovo da teče i to od dana prekida. U tom slučaju apsolutno zastarevanje računa se od dana kada je presuda postala pravnosnažna (Zaključak XXXVI Zajedničke sednice Saveznog, republičkih i pokrajinskih vrhovnih sudova i VVS od 17. maja 1988. godine).
6. Nemogućnost izvršenja kazne zbog toga što se osuđeni nalazi u inostranstvu, gdje mu je boravište nepoznato, ne predstavlja smetnju pravne prirode, koju ima u vidu odredba čl. 83. st.
2. KZ za koje vrijeme zastarijevanje ne bi teklo, već je to smetnja faktičke prirode kad zastarjelost teče (VSH, Kž-449/1968).
7. Protekom vremena za zastarelost država gubi pravo na izvršenje kazne, pa okolnost da je novčana kazna u postupku izvršenja zamenjena kaznom zatvora ne daje mogućnost za računanje novog roka zastarelosti, jer KZ ne predviđa okolnosti koje bi, za razliku od relativne zastarelosti,
mogle prekinuti tok apsolutne zastarelosti izvršenja kazne (Zaključak usvojen na sednici Krivičnog odeljenja VKS na sednici koja je održana 13. 9. 2010).
8. U situaciji kada javni tužilac na glavnom pretresu izmeni pravnu kvalifikaciju krivičnog dela, sve do tada preduzete procesne radnje radi krivičnog gonjenja prekidaju zastarevanje krivičnog gonjenja i u odnosu na krivično delo iz izmenjenog optužnog akta, pod uslovom da se izmenjena optužba odnosi na istog učinioca, isto vreme i mesto izvršenja dela, kao i iste krivičnopravne radnje (ASK, Kž1 446/2016).
9. Izrečena kazna pravomoćnom sudskom odlukom je osnova za određivanje roka zastare i u slučaju kad je osuđeniku aktom amnestije ili pomilovanja dano djelimično oslobođenje od izvršenja kazne. Duljina zastarnog roka izvršenja kazne određuje se prema visini kazne koja je izrečena pravomoćnom sudskom odlukom, pri čemu kasnije izmjene u smislu sniženja kazne aktom amnestije ili pomilovanja, nisu od uticaja na duljinu prvobitno utvrđenog zastarnog roka (VSH, I Kž-839/94).
10. Prilikom preinačenja pravomoćnih presuda bez obnove k.p. po čl. 401. st. 1. t. 1. ZKP uzimaju se kao utvrđene kazne zatvora neovisno o primjeni Zakona o amnestiji, jer je tim zakonom osuđenik samo djelomično oslobođen izvršenja pojedinačnih kazni, dok one nisu izmijenjene (VSH, I Kž-583/91).
11. Zastarjelost izvršenja mjere sigurnosti zabrane upravljanja motornim vozilom ne prekida se radnjom suda kojom je dostavljena ta odluka policijskoj upravi radi izvršenja izrečene mjere, jer se ne radi o radnji organa nadležnog za izvršenje mjere sigurnosti zabrane upravljanja motornim vozilom, ali se prekida radnjom nadležne policijske uprave kojom se vrši pozivanje osuđenog da se javi u policijsku upravu radi upisa te mjere u njegovu vozačku dozvolu, jer je to radnja nadležnog organa preduzeta radi izvršenja te mjere (KST, Kž-87/00).
12. Činjenica da se prema maloletnim učiniocima krivičnih dela može izreći maksimalna kazna zatvora u trajanju od 10 godina, nema uticaja na nastupanje apsolutne zastarelosti krivičnog gonjenja u postupku koji se vodi prema punoletnom licu koje je u vreme izvršenja krivičnog dela bilo maloletno, pa se ona računa prema odgovarajućim odredbama Krivičnog zakonika koje se primenjuju na sve učinioce krivičnih dela (VKS, Kzz 1422/2016).
13. Kada dan i mjesec izvršenja krivičnog dela nije moguće utvrditi, a poznata je samo godina, kao datum izvršenja krivičnog dela, ima se smatrati onaj datum koji je za okrivljenog najpovoljniji, a to je u konkretnom slučaju 1. januar i od toga dana počinje teći zakonski rok za zastarelost (OSB, Kž. 106/92 i Peti opštinski sud u Beogradu, K. 1028/90).
14. Radnja kojom se prekida zastarjelost krivičnog gonjenja upućivanje sudu podneska punomoćnika privatnih tužilaca sa predlogom da se zakaže glavni pretres, predstavlja procesnu radnju ovlašćenog procesnog subjekta kojom se prekida zastarjelost krivičnog gonjenja (VKS, Kzz 70/201).
15. Prema tome, unošenjem zastare kao mogućnosti obveznog odbijanja izvršenja europskog uhidbenog naloga u ZPSKS-EU, nije izmijenjen karakter instituta zastare i njegova vezanost za postojanje kaznenog djela i kazne, već je samo kod kaznenih djela kod kojih se primjenjuje načelo dvostruke kažnjivosti, postao osnov za obvezno, a ne fakultativno odbijanje izvršenja uhidbenog naloga (VSH, Kv.eun 2/14).
16. U procesnoj situaciji kada je pravnosnažnim rešenjem suda utvrđeno da je nastupila apsolutna zastarelost izvršenja kazne zatvora u trajanju od jedne godine i šest meseci i obustavljen postupak njenog izvršenja, navedena kazna se ne može izvršiti, iako je tim rešenjem povređen zakon u korist okrivljenog, jer mu je prethodila presuda kojom je okrivljeni osuđen na jedinstvenu kaznu zatvora u trajanju od devet godina i jedanaest meseci i kojom je obuhvaćena i napred navedena kazna zatvora, koja je izricanjem jedinstvene kazne izgubila samostalnu pravnu egzistenciju (VKS, Kzz 918/2016).
17. Iako je u činjeničnom opisu vrijeme izvršenja navedenog krivičnog djela određeno tako da su radnje izvršenja krivičnog djela započete tačno neutvrđenog datuma, ali je protivpravno stanje, odnosno radnje izvršenja trajale do 7. novembra 2013. godine, pa stoga ne stoji žalbeni prigovor da nije navedeno vrijeme izvršenja krivičnog djela, niti se može prihvatiti prigovor u pogledu zastarjelosti, jer zastarjelost izvršenja krivičnog djela u konkretnom slučaju bi tekla od dana kada je izvršena posljednja radnja koja u sebi sadrži elemente krivičnog djela, odnosno 7. novembra 2013. godine, kako je i navedeno u činjeničnom opisu izreke pobijane odluke (AS BDBiH, 96 0 K 072686 17 Kž 5).
18. Pojedinačne kazne iz pravnosnažnih presuda koje su uzete kao utvrđene u postupku izricanja jedinstvene kazne izgubile su samostalnu pravnu egzistenciju, a zastarelost izvršenja tako izrečene jedinstvene kazne počinje da teče od dana kada je presuda postala pravnosnažna (VKS, Kzz 918/2016) .
19. Kada se po odredbi člana 49. KZJ odmerava kazna osuđenom licu, kao utvrđena kazna uzima se izrečena kazna po pravosnažnoj presudi, a ne po rešenju u amnestiji, jer se amnestijom ne može menjati pravnosnažna presuda (VSS, Kž. 1277/01).
20. Presuda koja je donesena u tzv. nepravom ponavljanju krivičnog postupka kojom je izrečena jedinstvena kazna objedinjavanjem kazni iz više pravosnažnih presuda za pojedina krivična djela, ne može uticati na vrijeme apsolutne zastare izvršenja pojedinačnih kazni (Sud BiH, S1 3 K 007674 12 Kž 2 od 25. 4. 2012.)
21. U vrijeme podizanja optužnice već je nastupila apsolutna zastarjelost krivičnog gonjenja što ukazuje da se krivično gonjenje protiv optuženog nije ni moglo poduzeti i da je prvostepeni sud propustio da konstatuje tu činjenicu, čime je načinio povredu krivičnog zakona u smislu člana
298. tačka c) ZKP BiH. (Sud BiH, S1 3 K 024035 18 Kž 2 od 15. 5. 2018.)
22. Kada u činjeničnom opisu djela u optužnici vrijeme učinjenja djela nije tačno određeno, nego je naznačeno da je ono učinjeno u toku određene godine, pri utvrđenju da li je nastupila zastarjelost krivičnog gonjenja, u pogledu vremena učinjenja djela, mora se uzeti ono što je najpovoljnije za optuženog, tj. da je ono učinjeno 1. januara te godine. (VS FBiH broj 09 0 K 017153 15 Kž od 29. 11. 2017. godine)
23. U postupku egzekvature (ispitivanja uslova za priznanje i izvršenje inozemne pravomoćne krivične presude) i prilikom donošenja presude domaćeg suda nije moguće ispitivati da li je nastupila zastarjelost krivičnog gonjenja osuđenice, jer takav postupak egzekvature predstavlja akt pravne pomoći koju država Bosna i Hercegovina kao zamoljena država pruža državi moliteljici u odnosu na izvršenje sankcije koju je u pravomoćnoj i izvršnoj krivičnoj presudi izrekao sud u toj državi. (VS FBIH broj Kž-06-000314 od 19. 4. 2007.)
24. Krivična djela učinjena u sastavu zločinačke organizacije s gledišta odredaba o stjecaju gube svoju individualnost i autonomnost, pošto postaju konstitutivna obilježja lakšeg ili težeg oblika krivičnog djela organizirani kriminal iz člana 342. st. 1. i 3. KZ FBiH, te kada se radi o pravnom institutu zastarjelosti krivičnog gonjenja, onda se zastarjelost krivičnog gonjenja takvih djela mora računati prema krivičnom djelu u koje su ugrađena (VS FBiH broj 09 0 K 001427 09 Kž 11 od 22. 4. 2010.)
